Tiền điện tử được tạo ra trên nền tảng công nghệ blockchain – một hệ thống lưu trữ và xác thực giao dịch phi tập trung. Blockchain giúp giảm thiểu rủi ro giả mạo, tăng tính minh bạch và tiết kiệm chi phí vận hành so với các hệ thống tài chính truyền thống. Nhờ đó, tiền điện tử thu hút sự quan tâm lớn từ các nhà đầu tư, công ty công nghệ, thậm chí cả chính phủ ở một số quốc gia.
Tuy nhiên, sự tự do và phi tập trung của tiền điện tử cũng chính là con dao hai lưỡi. Nó tiềm ẩn nhiều nguy cơ, từ việc trở thành công cụ rửa tiền, tài trợ cho các hoạt động bất hợp pháp, tấn công mạng đến việc gây biến động thị trường tài chính và thách thức vai trò điều tiết của ngân hàng trung ương.
Ông Fabio Panetta, nhà hoạch định chính sách của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) và là Thống đốc Ngân hàng Trung ương Italy ngày 30/5 đã kêu gọi giám sát chặt chẽ những rủi ro mà các ngân hàng phải đối mặt khi cung cấp dịch vụ tài sản số.
Khi trình bày báo cáo thường niên của Ngân hàng Trung ương Italy, ông Panetta đã cảnh báo về các mối liên kết ngày càng gia tăng giữa tài sản số và hệ thống tài chính truyền thống, đồng thời chỉ ra số lượng thỏa thuận ngày càng tăng giữa những ngân hàng và các nhà cung cấp tài sản kỹ thuật số.
Ông Panetta cho biết những người nắm giữ tài sản số có thể không hiểu đầy đủ bản chất của chúng và nhầm lẫn chúng với các sản phẩm ngân hàng truyền thống. Điều này có thể dẫn đến những hậu quả tiêu cực đối với niềm tin vào hệ thống tín dụng nếu xảy ra tổn thất.
Ngân hàng vốn đóng vai trò là trung gian tài chính, đảm bảo an toàn cho các giao dịch, bảo vệ tiền gửi và cung cấp tín dụng. Uy tín của hệ thống ngân hàng được xây dựng dựa trên niềm tin của khách hàng và sự ổn định kinh tế vĩ mô.
Tiền điện tử, đặc biệt là các đồng tiền không được kiểm soát bởi ngân hàng trung ương (như Bitcoin, Ethereum), lại không có cơ chế đảm bảo giá trị. Giá trị của các đồng tiền này thường biến động rất mạnh và dễ bị thao túng. Khi khách hàng đầu tư vào tiền điện tử và gặp rủi ro mất trắng (như trong các vụ sụp đổ sàn giao dịch FTX hay Luna), họ có thể mất lòng tin vào toàn bộ hệ thống tài chính, bao gồm cả các ngân hàng dù ngân hàng không trực tiếp liên quan.
Tiền điện tử thường hoạt động ngoài khuôn khổ pháp lý của nhiều quốc gia. Trong khi đó, ngân hàng chịu sự giám sát chặt chẽ từ các cơ quan quản lý, với các quy định về phòng chống rửa tiền (AML), chống tài trợ khủng bố (CFT) và bảo vệ người tiêu dùng.
Nếu tiền điện tử được sử dụng để chuyển tiền xuyên biên giới, che giấu danh tính, hoặc thực hiện các hoạt động bất hợp pháp, ngân hàng – với vai trò cổng kết nối giữa tiền pháp định và tiền điện tử – có thể trở thành “mắt xích yếu” và bị kéo vào vòng điều tra, truy cứu trách nhiệm pháp lý. Điều này không chỉ gây thiệt hại tài chính mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của ngân hàng.
Tiền điện tử và các ứng dụng DeFi (tài chính phi tập trung) đang cung cấp các dịch vụ vay, cho vay, chuyển tiền mà không cần trung gian ngân hàng. Người dùng có thể thực hiện các giao dịch toàn cầu trong vài phút, với chi phí thấp hơn so với chuyển khoản quốc tế qua ngân hàng.
Điều này đe dọa mô hình kinh doanh truyền thống của ngân hàng – vốn dựa vào thu phí dịch vụ và chênh lệch lãi suất. Nếu các ngân hàng không kịp thích ứng và đổi mới, họ có thể mất dần thị phần vào tay các nền tảng phi tập trung.
Những vụ sập sàn giao dịch tiền điện tử lớn trong vài năm qua đã làm rúng động niềm tin của công chúng. Khi các nhà đầu tư cá nhân và tổ chức thiệt hại hàng tỷ USD, sự hoảng loạn có thể lan rộng sang hệ thống tài chính truyền thống, đặc biệt nếu các ngân hàng có liên kết trực tiếp hoặc gián tiếp với các nền tảng tiền điện tử.
Chẳng hạn, trong vụ FTX, một sàn giao dịch tiền điện tử trị giá 32 tỷ USD sụp đổ, một số ngân hàng lớn tại Mỹ và châu Âu đã bị “vạ lây” vì cho vay hoặc cung cấp dịch vụ thanh toán cho các sàn giao dịch tiền điện tử. Mặc dù thiệt hại trực tiếp của ngân hàng có thể không quá lớn, nhưng hình ảnh của họ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.
Ngân hàng là một trong những “xương sống” của nền kinh tế. Bất kỳ rủi ro nào đe dọa ngân hàng đều kéo theo rủi ro cho cả hệ thống tài chính quốc gia. Các cơ quan quản lý buộc phải cân nhắc giữa việc khuyến khích đổi mới sáng tạo (công nghệ blockchain, fintech) và việc đảm bảo an toàn hệ thống.
Sự phát triển nhanh của tiền điện tử khiến khung pháp lý hiện tại trở nên lạc hậu, không đủ để giám sát và điều chỉnh. Điều này đòi hỏi các nhà quản lý phải gấp rút xây dựng các quy định mới, đồng thời nâng cao năng lực giám sát, tránh để khoảng trống pháp lý tạo điều kiện cho các hành vi gian lận.
Bên cạnh đó, để bảo vệ uy tín và sự ổn định, hệ thống ngân hàng các ngân hàng cũng cần ích cực nghiên cứu và ứng dụng công nghệ blockchain, tham gia phát triển đồng tiền kỹ thuật số quốc gia, tăng cường hợp tác với cơ quan quản lý và doanh nghiệp fintech...
Đặc biêt, nâng cao nhận thức của khách hàng về rủi ro khi đầu tư vào tiền điện tử, tránh để khách hàng “nhầm lẫn” giữa tiền điện tử và dịch vụ tài chính an toàn của ngân hàng.
Tiền điện tử mang lại cơ hội đổi mới cho ngành tài chính nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro nghiêm trọng, đe dọa trực tiếp đến uy tín và sự ổn định của hệ thống ngân hàng. Để giữ vững vai trò trung gian tài chính đáng tin cậy, các ngân hàng cần chủ động thích ứng, đồng thời hợp tác chặt chẽ với cơ quan quản lý để hạn chế rủi ro và bảo vệ lợi ích của khách hàng. Uy tín của ngân hàng không chỉ là tài sản của riêng họ mà còn là “lá chắn” của cả nền kinh tế trước những biến động khó lường trong kỷ nguyên số.
